SÀN GIAO DỊCH LƯU KÝ VÀ PHI LƯU KÝ - ƯU VÀ NHƯỢC ĐIỂM

Khi FTX đột ngột sụp đổ và người dùng trên toàn cầu nhận ra rằng họ không thể rút tiền của mình. Các tài liệu về vụ phá sản cho biết FTX có đến 50 tỷ đô la nợ phải trả và không rõ tài sản còn lại là gì. Bởi vì tiền điện tử không có hệ thống bảo hiểm tương tự như bảo hiểm tiền gửi liên bang từ FDIC để bồi thường những thiệt hại này, khách hàng phải chờ đợi để tòa án phá sản thu hồi phần còn lại của tài sản của mình - nếu vẫn còn.

Sự sụp đổ của FTX chỉ là một hệ quả cho một vấn đề tồn tại trong các sàn giao dịch lưu ký. Những nền tảng này chỉ cho phép khách hàng giao dịch số tiền họ đã đặt trên sàn. Khi khách hàng giao dịch trên các sàn giao dịch lưu ký và để lại tài sản của họ ở đó, họ phải chịu rủi ro rằng sàn giao dịch có thể phá sản. Khi các sàn giao dịch mất khả năng thanh toán, sàn thường sẽ làm chậm hoặc ngừng hoàn toàn việc rút tiền.

Đáng tiếc là điều này xảy ra quá thường xuyên trong lĩnh vực tiền điện tử. Các sàn giao dịch bị hack (Binance và Coinbase, hai sàn giao dịch tiền điện tử hàng đầu theo khối lượng giao dịch, cũng đã từng bị hack), và những người sáng lập như Sam Bankman-Fried có thể không quan tâm tới khách hàng như những gì truyền thông xã hội thể hiện.

Một tình huống khác mà khách hàng của các sàn giao dịch lưu ký phải đối mặt là cơ chế bảo mật thiếu hiệu quả, có thể xảy ra trường hợp khi một người sáng lập quan trọng mất tích, mang theo luôn các khóa riêng tư và quyền truy cập vào các quỹ. Đó là điều đã xảy ra khi người sáng lập của QuadrigaCX đột ngột qua đời, khiến người dùng không thể truy cập vào tài khoản của mình (sau đó được biết rằng ông ta đã lãng phí quỹ của khách hàng và các ví lạnh gần như trống rỗng).

Một phương án thay thế là sử dụng sàn giao dịch phi lưu ký, còn được gọi là sàn giao dịch phi tập trung hoặc DEX. Những sàn DEX tiêu biểu có thể kể tên bao gồm Uniswap, SushiSwap và dYdX. Đây là các giao thức tài chính phi tập trung (DeFi) mà người dùng kết nối mà không cần từ bỏ quyền truy cập vào tài sản của mình. Thay vào đó, các nhà đầu tư giao dịch trực tiếp từ ví phi tập trung như MetaMask hoặc Ledger, mà không cần phải trao gửi tiền của mình cho sàn giao dịch nắm giữ.

Nhìn qua, điều này nghe có vẻ là một giải pháp tốt hơn. Tiền của khách hàng được nắm giữ bởi khách hàng, ngăn chặn việc người sáng lập đưa ra quyền kiểm soát quỹ của người dùng và đầu tư vào các tài sản rủi ro hơn.

Tuy nhiên, cũng có nhược điểm. Một điểm trừ là sàn giao dịch phi tập trung thường chậm hơn nhiều ít nhất là vì tất cả các giao dịch diễn ra trên blockchain. Vấn đề khác là giao dịch có thể đắt hơn. Cuối cùng, do tính minh bạch của blockchain, các giao dịch ít riêng tư hơn so với sàn giao dịch bảo quản tập trung.

Một điều cần xem xét khác với một DEX là bạn chỉ có thể giao dịch swap crypto tới crypto trong DEX, trong khi các sàn giao dịch tiền điện tử tập trung như Coinbase cho phép chuyển đổi giữa tiền tệ fiat và tiền điện tử (ví dụ, đô la Mỹ và bitcoin).

Một khẩu hiệu nổi tiếng của các giải pháp phi lưu ký là Not your key, not your money (không phải mã khóa của bạn, không phải tiền của bạn), nhấn mạnh tầm quan trọng của mã khóa ví phi tập trung. Ai nắm giữ mã khóa, sẽ nắm quyền kiểm soát tài sản trên ví, vì vậy trách nhiệm lưu giữ tài sản thuộc hoàn toàn về người dùng, điều đó cũng đồng nghĩa với việc sẽ không có hỗ trợ khách hàng nào giúp bạn nếu bạn mất quyền kiểm soát ví của mình. Tuy nhiên, đối với một số người, trách nhiệm của việc chủ động nắm giữ khóa cá nhân là một lợi thế của sàn phi lưu ký.

Trái ngược với đó, các sàn giao dịch lưu ký, còn được gọi là các nền tảng tập trung, rất tiện lợi (nếu không bị hack), dễ dàng thanh toán (khi không bị phá sản) và rất phổ biến (khi còn hoạt động). Hơn nữa, chúng rất rẻ bởi vì giao dịch không diễn ra trên blockchain mà diễn ra trên các hệ thống phù hợp được sở hữu bởi sàn giao dịch. Do đó, mọi người kéo tới các sàn giao dịch này một cách đông đảo.

Nhận thức được rằng mọi người thích không muốn các sàn giao dịch đáng ngờ đánh cắp tiền của mình, các sàn giao dịch tập trung đang dần di chuyển theo hướng an toàn và minh bạch hơn.

Một số sàn giao dịch lớn, đặc biệt là Binance và Kraken, đã chọn công bố bằng chứng được xác minh bằng mã hóa về tỷ lệ dự trữ, cho thấy số tiền mà họ có sẵn tại bất kỳ thời điểm nào. Điều này cho phép khách hàng kiểm tra xem sàn giao dịch có phá sản hay không, hoặc liệu sổ sách có vẻ đáng ngờ hay không. Tuy nhiên, nhiều người đã chỉ ra việc bỏ qua các nghĩa vụ khác của một sàn giao dịch như Binance - như các khoản nợ đối với khách hàng và người cho vay - có thể làm suy yếu sự minh bạch của sàn giao dịch.

Các sàn giao dịch khác, bao gồm Coinbase, cam kết bảo đảm tài sản tỷ lệ 1-1. Coinbase tuyên bố tất cả các khoản tiền của khách hàng đều được bảo đảm đầy đủ vào mọi thời điểm và không bao giờ được đầu tư hoặc cho vay mà không có sự cho phép. Coinbase có thể làm được điều này bằng cách thu phí cho việc rút tiền và giao dịch. Tuy nhiên, vẫn có một rủi ro là khách hàng Coinbase có thể bị coi là "chủ nợ không có tài sản" trong trường hợp phá sản, có nghĩa là họ phải chờ đợi cho đến khi các nhà đầu tư khác đòi hỏi phần của họ.

Tóm lại, không có giải pháp nào là hoàn hảo và nguy hiểm có thể đến từ bất kỳ hướng nào. Cả sàn giao dịch lưu ký và phi lưu ký đều có thể chứa các lỗ hổng bảo mật có thể đe dọa tiền của bạn. Chính vì vậy, một số nhà đầu tư kinh nghiệm lựa chọn chiến lược kết hợp, giữ một phần tài sản trong các ví phi lưu ký và một phần khác trong sàn giao dịch tập trung có tính thanh khoản cao sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và đem lại hiệu quả cao, phù hợp với mọi nhu cầu.